‘गावो विश्वस्य मातरः । वेदमा गाईलाई विश्वकै माताको रूपमा स्वीकार गरिएको छ । वराहपुराण अनुसार प्राचीनकालमा गण्डकी क्षेत्रका महर्षि शालङ्कायनको आज्ञा अनुसार शिष्य आमुष्यायणले वृन्दावनमा रहेका भगवान् श्रीकृष्णका पनि आराध्य हजारौं गौमातालाई ल्याई सेवा गरेका थिए ।
गाईमा सम्पूर्ण देवताहरूको निवास हुने भएकाले गाईको सेवाबाट मात्रै सम्पूर्ण देवताहरूको पूजा गरेको फल प्राप्त हुन्छ । गोमुत्रबाट विभिन्न प्रकारका रोगको निदान हुने कुरा आयुर्वेदमा व्याख्या गरिएको छ, जसको प्रयोग गर्न सके स्वस्थ रहन सक्छौं । प्राचीन कालमा महर्षिहरूले आश्रममा अध्ययन गर्ने शिष्यहरूलाई गोसेवा गर्न पठाउँदथे र उनीहरूले गोसेवाबाट नै चौसट्ठी कला ज्ञान प्राप्त गर्दथे भन्ने कुरा पुराणादिमा व्याख्या गरिएको छ । इहलोकमा प्रशस्त लाभ प्राप्त हुनुका साथै मोक्षपद पनि गोसेवाबाटै प्राप्त हुन्छ ।
परन्तु वर्तमान समयमा बढिरहेको विकृति, गोवंशको अपहेलना आदि कार्यलाई रोक्न व्यापक जनचेतनाको आवश्यकता देखेरे श्रद्धेय बाबाज्यूबाट समय-समयमा विशाल गोसंरक्षण महायज्ञ सम्पन्न भएको थियो । हामी हिन्दुधर्मावलम्बीहरूलाई जन्मदेखि मृत्युपर्यन्त गाईको आवश्यकता पर्दछ अतः वि.स. २०५८ सालमा श्रीपञ्चमहालक्ष्मी कामधेनु गोशालाको स्थापना अक्षुण्ण गरी गाईहरूको सेवा भइरहेको छ ।
श्रुतिपरम्परामा आधारित प्रस्थानत्रयी (भगवद्गीता, उपनिषद्, ब्रह्मसूत्र) का भाष्य मार्फत विशिष्टाद्वैत सिद्धान्तलाई लोकसुलभ र सरल भाषामा प्रस्तुत गर्ने महान् आचार्य भगवद्पादीय शेषावतार रामानुजाचार्य स्वामीज्यूले भारतीय दर्शनमा एउटा अनुपम योगदान दिएका छन्। उहाँको शिक्षाले न केवल वेद, उपनिषद् र भगवद्गीताका गहिरा अर्थहरूलाई स्पष्ट पारिदिएको हो, अपितु यस सिद्धान्तको माध्यमबाट संसारभरिका भक्तजनहरूलाई मोक्ष र आत्मज्ञानको मार्गमा प्रेरित पनि गरेका छन्। श्रीरामानुजाचार्य स्वामीज्यूको भव्य श्रीविग्रह यस मन्दिरमा प्रतिष्ठित गरिएको छ, जसले उहाँका उपदेश र शिक्षाहरूलाई जीवित राख्नका लागि एक शक्तिशाली प्रतीकको रूपमा कार्य गर्दछ।
यस मन्दिरको निर्माण पूर्ण रूपमा दाक्षिणात्य शैलीमा गरिएको छ, जसमा दक्षिण भारतीय वास्तुकला र धार्मिक परम्पराको अनूठो सम्मिलन छ। यहाँ रहेका मूर्तिहरूको आकार र संरचना, तिनीहरूको आस्था र सम्मानका प्रतीकका रूपमा स्थापित गरिएको छ। श्रीरामानुज स्वामीज्यूका अतिरिक्त, उहाँका प्रमुख पाँच शिष्यहरू—जसमा दासरथी कुरेश आदिको मूर्तिहरू पनि समावेश गरिएको छ, जसले रामानुजाचार्य स्वामीज्यका विचार र कार्यहरूको वास्तविकता र महत्त्वलाई अझ बढी उजागर गर्दछ।
श्रीरामानुजाचार्य स्वामीज्यूका आचार्यहरूको विग्रह पनि यस मन्दिरमा स्थापित छ, जसले उहाँका शिक्षाहरूलाई अगाडि बढाउनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका ती महान् गुरूहरूको सम्मान गर्दछ। मन्दिरमा उपस्थित भएका यी सबै मूर्तिहरू भक्तजनहरूको लागि आध्यात्मिक उन्नति र आस्थाको एक अद्वितीय माध्यमको रूपमा कार्य गर्छन्, जसले जीवनका प्रत्येक पाटोमा धर्म र भक्ति मार्गमा कसमसाउने एक प्रेरणादायक ऊर्जा प्रदान गर्दछ। यस मन्दिरको पूजा विधि, पूजा सामग्री र आचार्यहरूको उपदेशले भक्तजनलाई विशिष्टाद्वैत सिद्धान्तका गहिरा अर्थलाई आत्मसात गर्नमा सहयोग पुर्याउँछ।
यो गुफा एक ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्त्वको स्थल हो जसका बारेमा धेरै धार्मिक र दार्शनिक मान्यता छन्। सिंहद्वारको मुखको आकारले यसको विशेषता थपेको छ, जसको कारण यसलाई “सिंहद्वार” भनिन्छ। गुफाको भित्रको धार्मिक वातावरण र त्यहाँ रहेका मूर्तिहरूका कारण यसलाई “हयग्रीव गुफा” वा “विद्याद्वार” पनि भनिन्छ। हयग्रीव भगवान र सरस्वती देवीको पूजा स्थलको रूपमा यो गुफा प्रख्यात छ, जसले विद्या र ज्ञानको प्रतीकका रूपमा महत्त्व राख्छ।
गुफामा रहेका नवग्रह मूर्तिहरूले विभिन्न ग्रहहरूको शक्तिको प्रतीकात्मक चित्रण गर्छन्, जुन पुराना भारतीय दर्शन र ज्योतिष शास्त्रसँग गहिरो सम्बन्ध राख्दछ। यस गुफामा अन्य महत्वपूर्ण धार्मिक व्यक्तित्वहरूको मूर्तिहरू पनि राखिएका छन्, जसमा आदिकवि वाल्मिकी, महर्षि वेदव्यास र भक्तप्रल्हाद तथा ध्रुवजीको मूर्तिहरू विशेष महत्त्व राख्दछन्।
यसबाहेक, गुफामा विभिन्न पौराणिक र धार्मिक ग्रन्थहरूको महत्त्वलाई पनि मान्यता दिइन्छ। श्रीमद्भागवतम, महाभारत, पुराण र उपपुराणहरूको रचनाकारहरूको मूर्तिहरू यहाँ राखिएको छ, जसले धार्मिक शिक्षाको महत्वलाई स्पष्ट गर्दछ। यो गुफा एक स्थायी शान्ति र ज्ञानको स्थान मानिन्छ, र यहाँको वातावरणले मानिसको मानसिक विकास र बौद्धिक शुद्धता बढाउन मद्दत पुर्याउने विश्वास गरिएको छ।
अतः यस गुफामा दर्शन गर्दा न केवल धार्मिक तत्त्वहरूको अनुभूति हुन्छ, तर व्यक्तिको मानसिक र बौद्धिक क्षमता पनि बृद्धि हुने विश्वास राखिएको छ।
नेपाली प्यागोडा शैलीमा बनेको शीशमहल धार्मिक र सांस्कृतिक दृष्टिकोणले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण स्थल हो। यसको वास्तुकला परम्परागत नेपाली शैलीको प्रतिबिम्ब हो, जसमा पंक्ति पंक्ति, शिल्पकला र धरोहरको अद्वितीय समावेश गरिएको छ। शीशमहलका प्रत्येक कोणमा राखिएका चार प्रमुख लक्ष्मीका मूर्तिहरू—श्रीमहालक्ष्मी, श्रीसम्पल्ललक्ष्मी, श्रीभोगलक्ष्मी र श्रीज्ञानलक्ष्मी—प्रत्येकको विशेष अर्थ र महत्व राख्दछन्।
शीशमहलको भित्री गर्भगृहमा रहेको श्रीमोक्षलक्ष्मीको मूर्ति विशेष महत्वको छ। मोक्षलक्ष्मीले मोक्ष र मुक्ति प्राप्तिको मार्गदर्शन गर्ने देवीका रूपमा पूजा गरिन्छ। यो मूर्ति आफ्नो दैवी आकर्षण र दिव्य प्रभावबाट भक्तजनलाई आत्मिक शान्ति र मुक्ति प्राप्तिमा सहयोग पुर्याउने मान्यता राख्छ।
शीशमहलको भित्री परिक्रमाले भक्तजनलाई ध्यान र साधनाको एक विशेष वातावरण प्रदान गर्दछ, जहाँ चारो लक्ष्मीका रूपहरूको पूजा गरेर व्यक्ति आफ्नो जीवनलाई समृद्ध, सुखी र ज्ञानपूर्ण बनाउन सक्दछन्। यस स्थलमा आउने धार्मिक पर्यटकहरूले केवल शारीरिक पूजाअर्चनाको मात्र अनुभव गर्दैनन्, बरु आत्मिक उन्नतिको पनि अनुभव गर्न सक्छन्।
धर्म शास्त्रमा उल्लिखित परम्पराअनुसार निर्माण गरिएको यस हवन कुण्डको विशेष महत्व छ। यस कुण्डमा १६ वटा काठ र फलामका स्तम्भहरू राखिएका छन्, जसले यसको संरचनालाई अडिग र बलियो बनाउँछ। प्यागोडा शैलीमा तयार गरिएको यस हवन कुण्डको ३ वटै शीखर तामाको बनेका छन्, जसले यसको सौन्दर्य र दिव्यता थप गरेको छ। तामाको प्रयोगले यसलाई विशेष पवित्र र दैवीय बनाउँछ, किनकि तामा शुद्धता र ऊर्जा समृद्धिको प्रतीक मानिन्छ।
भगवानका नित्य उत्सव, मासिक उत्सव र वार्षिक उत्सवहरूमा यस हवन कुण्डमा हवन र यज्ञ आयोजना गरिन्छ। हवन कुण्डमा गरिएको यज्ञ र हवनको धार्मिक महत्त्व अत्यधिक छ, जसले पुण्य प्रप्ति र व्यक्तिको जीवनमा सुख-शान्ति ल्याउने विश्वास गरिएको छ। हवनका समयमा, विशेष मन्त्र र पूजा विधिहरूको प्रयोग गरी भक्तजनहरूले ईश्वरको आशीर्वाद प्राप्त गर्ने प्रयास गर्छन्।
यस हवन कुण्डको विशेषतामा यो पनि समावेश छ कि अन्य श्रद्धालु भक्तजनहरूले यहाँ आफ्ना सकाम देवकार्यहरू गर्दा छिटो फल पाउने विश्वास राख्दछन्। भक्तजनहरू यहाँ आफ्नो इच्छा र आकांक्षाहरू पूरा गर्नको लागि आस्थासहित यज्ञमा सहभागी हुन्छन्। यस हवन कुण्डमा गरिएको हवनका द्वारा पवित्रता र साधनाको मार्गमा प्रेरणा मिल्ने मान्यता राखिन्छ। यो कुण्ड केवल एक पूजा स्थल मात्र नभइ एक दिव्य ऊर्जा केन्द्रको रूपमा कार्य गर्दछ, जसले भक्तजनहरूको मनलाई शान्ति, सकारात्मकता र आस्था प्रदान गर्छ।
धार्मिक ग्रन्थहरूमा वर्णन गरिएका विधिहरू र संस्कृतिमा आधारित यस हवन कुण्डको महत्त्व केवल स्थलको वास्तुकला र संरचनामा छैन, बरु यसको द्वारा सम्पन्न गरिने पूजा र यज्ञको शक्तिमा छ, जसले दैवीय कृपा र आशीर्वाद प्राप्त गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
यस श्रीवनधाममा वि.सं. २०५७ सालमा निःशुल्क भोजन आवासको व्यवस्था सहितको संकृत गुरूकुल स्थापना भयो । आश्रम परिषरमा भौतिक संरचनाहरू निर्माण गर्ने क्रममा पढाईलाई व्यवधान हुने सम्भावना देखिएकोले वि.सं. २०६५ सालमा नवलपरासीको त्रिवेणी स्थित श्रीमुक्तिनाथ पीठवेद विद्याश्रममा छात्रहरूलाई । स्थानान्तरण गरियो । पुनः विभिन्न काल खण्डमा विशिष्ट विद्वान् आचार्यहरूको उपस्थितमा २०६८ सालदेखि पुनः गुरूकुल सुचारू ढंगले सञ्चालनमाआई अहिले २० जना वटुकहरू निःशुल्क गुरुकुलीय पद्धतिमा अध्ययनरत छन् ।
नेपाल आमा मन्दिर
काठमाडौं जिल्ला शंखरापुर नगरपालिका वडा नं. ५ मा निर्माण भएको श्रीनेपाल माता मन्दिर श्रीवन धामकै हाताभित्र पर्दछ । पशुपतिनाथको सन्निधिमा वि.सं. २०७१ साल वैशाख १ गतेदेखि ९ गतेसम्म आयोजित नेपाल माता महिमा राष्ट्रिय महायज्ञ सञ्चालन गरी तत्कालीन देशका प्रधानमन्त्री, पूर्वप्रधानमन्त्री, न्यायधीश राज्यका विशिष्ट समाजसेवी जनहरूलाई नेपाल आमाको सुरक्षा पूर्वक सेवा गर्नु नै हरेक नागरिकको कर्तव्य हो भन्दै सम्पूर्ण उपस्थित महनीय व्यक्तिहरूलाई पूर्व-पश्चिमबाट संग्रह गरिएको तीर्थहरूको माटोको टीका लगाई नेपालको नक्सा र झण्डा प्रसादको रूपमा प्रदान गर्नुभएको थियो । विभिन्न समयमा गाउँ गाउँमा गएर नेपालको महिमा नेपालका ऐतिहासिक तीर्थस्थल
देवस्थानहरूको महत्वलाई जनमानसमा बोध गराउँदै आउनु भएको श्रद्धेय श्रीस्वामीज्यू महाराजले वि.सं. २०६८ सालमा तत्कालीन मन्त्रीपरिषद्का अध्यक्ष खिलराज रेग्मीको उपस्थितिमा श्रीनेपाल आमा मन्दिरको शिलान्यास गरी मन्दिर निर्माण भएको थियो ।
स्वयं प्रकट शालग्राम भगवान्
विश्वमै शालग्राम पाइने एकमात्र देश नेपाल भूमिमा श्रीपञ्चमहालक्ष्मी | मन्दिरको स्थापना पश्चात् २०६६ साल श्रावण १३ गते दिउँसो २ बजेर ५ मिनेटका समयमा काठमाडौं जिल्ला साबिक पालुवारी सुनटोल गा.वि.स. वडा नं. ८ इँटाखेल चौर हाल शंखरापुर न.पा. ५ पवित्र शालीनदीको तट साँखुमा नरम पत्थरको आवरण भित्रबाट सुवर्णमय शालग्राम स्वरूप श्रीमुक्तिनाथ भगवान् स्वयं प्रकट हुनुभयो । उक्त स्थानमा २०६६ साल आश्विन ३ गतेदेखि ३१ गतेसम्म हजारौ भक्तजनहरूको सहभागितामा श्रीशालग्राम पूजनोत्सव महायज्ञ सम्पन्न गरी अन्तिम दिन १००८ कलशमा पायस (खीर) समर्पण गर्ने कार्य सम्पन्न भएको थियो । अहिले स्वयंप्रकट शालग्राम भगवान्लाई नेपालआमा मन्दिरको गर्भगृहमा स्थापित गरिएको छ ।
श्रीपञ्चमहालक्ष्मी श्रीपीठको उद्देश्य भक्तजनहरूलाई श्रीपञ्चमहालक्ष्मी माताको आराधना, मन्त्रदीक्षा, र जप अनुष्ठानमार्फत सुख, शान्ति, र समृद्धिमा अभिप्रेरित गर्नु हो।
